1942. Het jaar van de stilte

In Antwerpen werkt het collaborerende stadsbestuur in de zomer van 1942 ijverig mee met Jodenrazzia’s. Daarbij is de stad een seismograaf voor wat zich ook elders afspeelt, in bezet Europa… en ook in het geallieerde kamp, waaronder de regering-Pierlot in Londen.
Vanaf november 1942 lijden de nazi’s zware nederlagen. Overal ter wereld veranderen ambtenaren en regeringen van koers. En zo voltrekt zich de Grote Ommekeer, in Antwerpen, Londen, Washington… 1942 is een immens zwart gat, in een internationale context van oorverdovende stilte en slepende onzekerheid.

Programma

De lezing vertrekt vanuit een andere analyse van het oorlogsjaar 1942: de periode van onzekerheid en twijfels waarin Duitsland aan de winnende hand leek (de ‘wondere zomer van 1940’), heeft veel langer geduurd dan algemeen wordt aangenomen, met name tot in november 1942.
Dit wordt geïllustreerd door citaten uit originele bronnen (diplomatieke nota’s, dagboeken e.a, bv. van Roosevelt, Goebbels, Spaak en Pierlot): teksten die tot nu toe werden geïgnoreerd omdat ze onbegrijpelijk lijken. Ze vallen immers buiten het klassieke interpretatieschema.

Methodologisch roept dit een interessante reflecties op. Er zijn echter ook heel veel inhoudelijke vragen.
Wat betekent de internationale koerswijziging einde 1942 concreet, en wat zegt ze ons ook over de voorgaande periode, het eerste deel van de oorlog? Hoe zag men in die eerste periode dan de toekomst tegemoet? Welk rol kon dan nog weggelegd zijn voor Duitsland in het nieuwe Europa? Hoe kon de herinnering aan die eerste periode na de oorlog worden uitgewist en vervolgens ook vergeten?

Het analytische perspectief biedt een goed verklaringsschema voor het post factum beschouwd soms onbegrijpelijke en inconsistente gedrag van sommigen in 1941, 1942. Vanaf 1943 was die inconsistentie voorbij. De geallieerde oorlogsdoelstellingen – unconditionnal surrender – waren nu duidelijk en voortaan kon men ook haarscherp het onderscheid maken tussen de ‘witten’ en 'zwarten’.

Doelstellingen

De deelnemers:

- herkennen leesroosters en interpretatieschema’s: ‘je kunt pas lezen wat er staat als je weet wat er staat’. Wij interpreteren WOII vanuit wat we nu weten, ‘Auschwitz en D-day’, maar dat belet ons andere historische lijnen te zien;
- begrijpen dat wat we horen en lezen over actuele casussen van oorlog en vrede grondig kan afwijken van wat zich back stage afspeelt, in de coulissen van de grote politiek;
- zien in dat een andere afloop van de Tweede Wereldoorlog misschien mogelijk was geweest, de geschiedenis zou nadien ook heel anders zijn gelopen;
- stellen de vraag 'Stond de regering-Pierlot in het kamp van de geallieerden?'.  Zeker wel vanaf 1943. Het is echter de vraag waar voordien het kamp van de geallieerden dan wel voor stond.

Doelgroep

Leerkrachten geschiedenis derde graad en alle andere belangstellenden.

Begeleiding

Prof. dr. Herman Van Goethem, jurist en historicus, gewoon hoogleraar aan de UAntwerpen (thans rector), doceert o.m. Politieke geschiedenis van België.
Publiceerde o.m. Leopold III. De Koning, het Land, de Oorlog, Lannoo 1994, 1162 p (samen met Jan Velaers);  Fotografie en realisme in de 19de eeuw. Antwerpen, de oudste foto’s (1847-1880), Antwerpen, Pandora, 2000, 417 p. ; 1942. Het jaar van de stilte, Antwerpen-Amsterdam, Polis-Cossee, 2019, 359 p.

Praktisch

Syllabus en dranken inbegrepen.