Den Doodendraad

De elektrische grensversperring aan de Belgisch-Nederlandse grens tijdens de Eerste Wereldoorlog

De geschiedschrijving over de Eerste Wereldoorlog in West-Europa behandelde gedurende bijna een eeuw vooral de militaire feiten aan het westelijk front.  Als het specifiek om België gaat, ging en gaat de aandacht  nog steeds naar de inval van het Duitse leger in ons land, de brutale overrompeling van ons grondgebied en inzonderheid de gruwelijke feiten aan het IJzerfront en aan de Ieperboog.
Andere elementen - zoals de gevolgen van de bezetting voor de Belgische bevolking, de vlucht naar Nederland, Frankrijk en Groot-Brittannië, het ongewapend verzet en de spionage - kwamen slechts tijdens de laatste jaren enigszins aan bod.
Een ander weinig gekend en nauwelijks behandeld feit is de bouw van een elektrische draadversperring aan de Belgisch-Nederlandse grens in 1915.  Indien er in de loop van de geschiedenis wereldwijd diverse militaire en andere barrières werden opgetrokken, is de ‘doodendraad’ in vele opzichten een schoolvoorbeeld van een door mensen gebouwde ‘muur’ met een hoge graad van zinloosheid.

Programma

PROGRAMMA

1. Waarom een dergelijke versperring?
   We onderzoeken de verschillende redenen die de bezetter meende te hebben om aan de Belgisch-Nederlandse grens een elektrische versperring op te trekken: de indrukwekkende vlucht van burgers naar het buitenland, oorlogsvrijwilligers die via Nederland, Groot-Brittannië en Noord-Frankrijk probeerden aan te sluiten bij de legers aan de IJzer, de clandestiene post, desertie, grenssmokkel en niet in het minst intense spionage voor de geallieerden.
2. Hoe zag die versperring er uit?
   We gaan in op de wijze waarop de bezetter de versperring heeft opgetrokken, de gebruikte energiebronnen, de vorm van de versperring, de bewaking van de draad en de gevolgen voor de bevolking, vooral voor de grensbevolking.
3. Was het een ondoordingbare barrière?
   Blijkbaar niet, want spionnen, oorlogsvrijwilligers, vluchtelingen, deserteurs en brievensmokkelaars ontwikkelden talloze technieken om de draad te lijf te gaan.  Ondanks het feit dat elke passage levensgevaarlijk was slaagden velen er in om alsnog het neutrale Nederland te bereiken, een uitvalsbasis voor tal van verzetsactiviteiten.  We gaan na op welke wijze al deze durvers de versperring te lijf gingen.
4. Slachtoffers?
   De indrukwekkende hoogspanning op de draden van de versperring heeft evenwel veel slachtoffers gemaakt.  Deze laatsten kwamen doordat elektriciteit in die tijd een nog zeer mysterieuze en ongekende zaak was, maar ook doordat de Duitse grenswachters met scherp schoten op al wie het waagde de draad te overschrijden. Waargebeurde verhalen en concrete cijfers illustreren zowel de roekeloosheid als de dapperheid van velen.
5. Een unieke versperring?
   Wij bieden tot slot een kort historisch overzicht van de talloze barrières, muren, wallen, versperringen en gedemilitariseerde zones in het verleden en het heden. Daarmee kan het bewijs geleverd worden dat gruwel, opsluiting en afsluiting nooit een duurzame oplossing bieden voor de problemen die men met het gebruik van een dergelijk wapen wil oplossen.

Doelstellingen

• Inzicht bieden in een weinig gekend feit van de Eerste Wereldoorlog en in de specifieke context waarin een en ander gesitueerd moet worden.
• Een overzicht bieden van de wijze waarop een bezet volk via ongewapend verzet probeert weerstand te bieden aan de agressie.
• Analyseren van de logica van de bezetter die alles probeert in het werk te stellen om een bevolking en een land onder de knoet te krijgen.
• Illustreren hoe de evolutie van de techniek - hier elektriciteit - meteen door militairen wordt opgepakt en aangewend voor strategische doeleinden.
• Leren uit het verleden door de projectie van gekende feiten uit het verleden - en de gevolgen ervan - op de hedendaagse maatschappij.
• Een coherent verhaal brengen dat op inzichtelijke en boeiende wijze makkelijk kan overgedragen worden naar de leerlingen, waarbij andermaal het bewijs kan geleverd worden dat geschiedenis spannend en leerrijk is.

Doelgroep

Leraren geschiedenis derde graad, leraren cultuur-en gedragswetenschappen, PAV en andere belangstellenden.

Begeleiding

Prof. dr. em. Alex Vanneste, erevoorzitter van de Raad van Bestuur van de Universiteit Antwerpen. Hij was tevens voorzitter en afgevaardigd beheerder van UCSIA. Momenteel is hij decaan van de Faculteit Ontwerpwetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. De laatste 20 jaar deed hij heel wat onderzoek en publiceerde hij over de elektrische draadversperring aan de Belgisch-Nederlandse grens, en over aanverwante onderwerpen zoals de vluchtelingen tijdens WO I, spionage tijdens de Groote Oorlog en de neutraliteit van Nederland.

Praktisch