2de Dag van de differentiatie in het secundair onderwijs

Inleiding

Differentiatie is een belangrijk element in het les geven de laatste tijd. In de praktijk is het niet altijd zo eenvoudig. Differentiatie vraagt heel wat van een school, van leraren. Eenvoudige recepten bestaan er niet.
Wij willen je een dag vol inspiratie geven. We bekijken differentiatie vanuit verschillende hoeken: vanuit vakken, vanuit werkvormen, vanuit scholen, vanuit de theorie en vooral vanuit de praktijk.
Enkele sessies stonden vorig jaar bij de eerste Dag van de Differentiatie al op het programma, maar waren erg succesvol en dus zijn ze hernomen; het grootste gedeelte van de sessies is nieuw.

PROGRAMMA

09.00 - 09.30 uur: Onthaal met koffie

09.30 - 10.45 uur: Plenumlezing: Differentiatie! Op zoek naar meer motivatie bij jongeren!
Ludo Heylen, Directeur CEGO Vorming en Consult

Differentiatie begint niet na de instructie. Het begint vanaf de eerste minuut dat jongeren op school arriveren. Differentiatie heeft te maken met het aanspreken van jongeren op hun mogelijkheden zodat ze gemotiveerd aan de slag blijven gaan.
We maken theorie (o.a. de motivatietheorie van Deci & Ryan) heel concreet en geven voorbeelden van hoe in de klas aan differentiatie gewerkt kan worden. We kijken ook naar wat onderzoek zegt over differentiatie vooral om te weten dat we niet bij een standaard manier van differentiëren kunnen blijven hangen. We zullen het hebben over motivatie zoeken

• vanuit sterktes (differentiatie naar talenten);
• vanuit de groep (coöperatief differentiëren);
• vanuit eigen keuzes (individueel differentiatie vanuit autonomie).

We vertalen dit naar varianten van instructie geven en varianten van organisatievormen.

10.45 - 11.15 uur: Koffiepauze

11.15 - 12.05 uur: Keuzesessie reeks 1

1.01 Gedifferentieerde lesopbouw – Diversiteit als uitgangspunt bij het ontwikkelen van een lessenreeks
Gino Bombeke,  lector SLO Talen en vakbegeleider Nederlands

De huidige generatie schoolboeken en eigen cursussen van leraren zijn van hoge kwaliteit, maar richten zich nog steeds op het gemiddeld profiel van leerlingen binnen een bepaalde richting of school. Dit zorgt ervoor dat bij het voorbereiden van lessen, omgaan met een heterogeen publiek als extra taakbelasting ervaren wordt.
Graag zouden we deze beweging omdraaien. Eerder dan het nemen van ad hoc aanpassingen op basis van leerlingen in een bepaalde klas, pleiten we voor een lesopbouw die rekening houdt met de mogelijkheid aan differentiatie.
Vertrekkend van een doelgerichte aanpak, reiken we tools aan om bij het vormgeven van lessen ondersteuning en uitbreiding in te bouwen.
Met deze workshop willen we pleiten voor diversiteit als uitgangspunt.
We formuleren een eenvoudig model voor een ondersteunend én uitbreidend traject.

Doelgroep: iedereen (de focus ligt op taalvakken) (Wordt herhaald in sessie 2.01)

1.02 ’79 nationaliteiten om uit te dagen‘
Nathalie Peeters, directeur Stedelijk Lyceum Quellin

Een multiculturele school in hartje Antwerpen waar verschillende (thuis)culturen elkaar de hand reiken. Die rijkdom als hefboom leren gebruiken om leerlingen maximale ontplooiingskansen aan te reiken.
Samen tot aan de meet met haalbare individuele leertrajecten waar nodig is onze uitdaging in de breedste zin van het woord. Hoe slaag je erin om een warme, leerkrachtige omgeving voor ieder kind te creëren? Welk engagement verwacht je van directie, collega’s en leerlingen in dit verhaal?

Doelgroep: iedereen  (Wordt herhaald in sessie 3.02)

1.03 Alle leerlingen leren (Moderne Vreemde) Talen
Jeroen Masson, leraar Engels ES Mol, doctoraatsonderzoeker rond differentiatie UGent

Leerlingen in een klas verschillen in hun (voor)kennis van de doeltaal, maar ook in hun interesses en favoriete manier van leren. Hoe speel je daar als taalleerkracht op in? Hoe maak je van die verschillen een sterkte?
Door middel van enkele coöperatieve leertechnieken en voorbeelden (uit de lessen Engels) wordt een mogelijk antwoord gegeven op deze (en andere) vragen.

Doelgroep: leerkrachten moderne vreemde talen (Wordt herhaald in sessie 3.03)

1.04 Gedifferentieerde instructie – werken op maat van wat je leerlingen nodig hebben
Wouter Smets, onderzoeker - lerarenopleider Karel de Grote

Hoe speel je in op verschillen in instructiebehoefte tussen je leerlingen? Wat doe je met leerlingen die meer of minder uitleg nodig hebben dan de rest van hun klasgenoten? In deze sessie bekijken we de belangrijkste vormen van gedifferentieerde instructie (verlengde instructie, ingebedde instructie, preteaching) en bekijken we wanneer en hoe deze best worden ingezet in een leerproces. We besteden daarbij uitgebreid aandacht aan het klasmanagement van zo’n gedifferentieerde les.

Doelgroep: leerkrachten algemene vakken s.o. (Wordt herhaald in sessie 3.01)

1.05 AFGELAST  ...Werkvormen als insteek naar differentiatie
Els Tanghe, lerarenopleider

Je ervaart enkele werkvormen, die je kan inzetten om in te spelen op de diversiteit in de klas. We koppelen deze aanpak aan een theoretisch kader over differentiatie. Daarnaast maken we de transfer naar de eigen klaspraktijk: hoe kan jij deze werkvormen specifiek in jouw les inzetten en wat is de meerwaarde ervan?

Doelgroep: iedereen  (Wordt herhaald in sessie 3.05)

1.06 Differentiatie en ICT: een goed idee!
Carl Boel, lerarenopleider Nederlands Thomas More en UGent

Differentiatie is hot. En terecht, want we willen onze leerlingen toch allemaal zo goed mogelijk begeleiden? Een gedifferentieerde aanpak dringt zich dan ook op.
Bij het woord differentiatie denken vele leerkrachten spontaan aan veel meer werk, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Door ICT in te zetten, geraak je al een heel eind.
Bovendien krijg je ook een goed zicht op de individuele prestaties van de leerlingen. Differentiatie en ICT? Een goed idee!
De deelnemers krijgen een reeks tools aangereikt waarmee ze zelf aan de slag kunnen.
De sessie zal interactief verlopen.

Doelgroep: alle leerkrachten. De focus ligt op talen, maar vele tools kunnen ook in andere vakken worden toegepast. (Wordt herhaald in sessie 2.06 en 3.06)

1.07 Vind je leer-kracht. Hoe leerlingen hun goesting voor leren (terug)vinden
Inge Van Bogaert, leerkracht, leer- en jongerencoach

Leerlingen in de derde graad (ASO) moeten nog steeds teveel stilzitten, zwijgen en luisteren. Velen onder hen zijn afhankelijk van de leerkracht vooraan, in plaats van een beroep te doen op hun eigen ‘leer-kracht’. Als voorbereiding op het hoger onderwijs (efficiënt studietempo en doelgerichte studiehouding) en om demotivatie en schoolmoeheid om te zetten in positieve energie gaan de leerlingen zoveel mogelijk zélf met de leerstof aan de slag. Binnenklasdifferentiatie (of  ‘personaliseren’) ontstaat dan vanzelf.

Met de hulp van een stappenplan worden de zelfredzaamheid en verantwoordelijkheidszin van de leerling aangemoedigd. Deadlines (voor gekozen instructievorm, opgedane kennis, oefeningen, zelftest…) moeten gehaald worden, maar iedere leerling doet dat op zijn haalbare tempo (sommigen hanteren daarvoor ook ‘flipping the classroom’).

Doelgroep: leerkrachten 2^de en 3^de graad aso/tso (Wordt herhaald in sessie 3.07)

1.08 AFGELAST.........Natuurwetenschappen op eigen tempo
Vincent Taverniers, leraar natuurwetenschappen

Leerlingen derde graad die niet voor een wetenschappelijke richting kiezen hebben toch nog enkele wetenschappelijke eindtermen te halen. Binnen het vak natuurwetenschappen kan dit op een gedifferentieerde manier. Tijdens deze sessie wordt als voorbeeld uiteengezet hoe leerlingen het hele thema “Materie en stofomzettingen” op een zelfstandige manier kunnen verwerken. Enkele werkvormen voor zelfstandig werk komen aan bod. Daarnaast wordt een eenvoudig opvolgingssysteem voorgesteld.

Doelgroep: leerkrachten 2de en 3de graad (Wordt herhaald in sessie 2.07)

12.30 – 13.15 uur: Lunch in de wandelgangen

13.15 - 14.30 uur: Keuzesessie reeks 2

2.01 Gedifferentieerde lesopbouw – Diversiteit als uitgangspunt bij het ontwikkelen van een lessenreeks
Gino Bombeke,  lector SLO Talen en vakbegeleider Nederlands

De huidige generatie schoolboeken en eigen cursussen van leraren zijn van hoge kwaliteit, maar richten zich nog steeds op het gemiddeld profiel van leerlingen binnen een bepaalde richting of school. Dit zorgt ervoor dat bij het voorbereiden van lessen, omgaan met een heterogeen publiek als extra taakbelasting ervaren wordt.
Graag zouden we deze beweging omdraaien. Eerder dan het nemen van ad hoc aanpassingen op basis van leerlingen in een bepaalde klas, pleiten we voor een lesopbouw die rekening houdt met de mogelijkheid aan differentiatie.
Vertrekkend van een doelgerichte aanpak, reiken we tools aan om bij het vormgeven van lessen ondersteuning en uitbreiding in te bouwen.
Met deze workshop willen we pleiten voor diversiteit als uitgangspunt.
We formuleren een eenvoudig model voor een ondersteunend én uitbreidend traject.

Doelgroep: iedereen (de focus ligt op taalvakken)  (Herhaling van sessie 1.01)

2.02 Meester van je eigen leren, een schoolaanpak
Niels Grosemans, directeur middenschool Prins Van Oranje, Diest

De leerlingen in onze B-stroom zijn zeer divers. Ze waren vaak gedemotiveerd, voelden zich ondergewaardeerd en vertoonden probleemgedrag.  We wilden hen terug GOESTING geven en opleiden tot fiere en gemotiveerde jongeren. Door te werken met weekplanningen, korte instructies en in te zetten op eigenaarschap zien we hen openbloeien, gelukkiger worden en wordt de band leerling-leerkracht versterkt. Het kernteam van 4 leerkrachten beschikt over heel wat vrijheid, ze staan met 2 in de klas, voelen zich verantwoordelijk voor hun groep en komen met GOESTING naar school.

Doelgroep: leerkrachten (B-stroom)

2.03 Differentiëren in een wiskundeles, een praktijkvoorbeeld.
Sofie Costermans, lerares wiskunde en mentor coach
Gilberte Verbeeck, lerares wiskunde en lerarenopleider UA

We vertellen het verhaal van wat wij doen in onze school. We zullen dit toelichten met wat foto's en filmpjes. We brengen geen theorie, maar nemen de deelnemers mee in onze zoektocht naar het meer op maat werken van elke leerling.
We experimenteerden in onze school met het aspect ‘keuzevrijheid’. De leerlingen hebben de keuze om klassikaal les te volgen of op eigen tempo in een aparte ruimte te werken. We vertellen hoe we dit aanleren, begeleiden en integreren in het lesgebeuren.
Daarnaast geven we voorbeelden waar we differentiëren in tempo en moeilijkheidsgraad. Het gaat hierbij enerzijds over opdrachten waarbij de leerlingen bepaalde leerstofonderdelen zelfstandig verwerken of voorbereiden en anderzijds opdrachten waarbij niet alle leerlingen hetzelfde doen.
We geven enkele voorbeelden van toetsen met differentiatie op basis van tempo en moeilijkheidsgraad. 

Doelgroep: leerkrachten wiskunde, iedereen die zoekend is naar vormen van differentiatie – de sessie is gericht op de derde graad. (Wordt herhaald in sessie 3.05)

2.04 Differentiatie is de MACS^E !
In het belang van de leerling, maar met de voeten op de grond…
Wouter Schelfhout, lesgever SLO Universiteit Antwerpen

Over differentiatie wordt momenteel veel geschreven en gesproken. Je zou bijna denken dat er iets nieuws werd uitgevonden... In deze sessie willen we aantonen dat differentiëren niet meer (maar ook niet minder!) is dan 'goed lesgeven’ waarbij je inspeelt op leerpsychologische processen bij de leerlingen.
We doen dat vanuit een handig, eenvoudig en gevalideerd reflectiemodel: MACS^E, waarbij rekening wordt gehouden met de hoofddimensies van kwaliteitsvol lesgeven: Motiveren, Activeren, Coachen en Structureren. Eigenlijk beseft elke goede leraar het belang van deze dimensies en tracht erop in te spelen. Maar elke leraar met wat ervaring beseft ook de moeilijke evenwichtsoefeningen (vandaar de ^E) die hierbij moeten worden gemaakt: naast gerichte aandacht voor differentiatie zijn er ook andere essentiële aandachtspunten.
Tijdens deze sessie gaan we hier praktijkgericht en interactief op in.

Doelgroep: iedereen

2.05 AFGELAST ........Werkvormen als insteek naar differentiatie
Els Tanghe, lerarenopleider

Je ervaart enkele werkvormen, die je kan inzetten om in te spelen op de diversiteit in de klas. We koppelen deze aanpak aan een theoretisch kader over differentiatie. Daarnaast maken we de transfer naar de eigen klaspraktijk: hoe kan jij deze werkvormen specifiek in jouw les inzetten en wat is de meerwaarde ervan?

Doelgroep: iedereen (Herhaling van sessie 1.05)

2.06 Differentiatie en ICT: een goed idee!
Carl Boel, Lerarenopleider Nederlands Thomas More en UGent

Differentiatie is hot. En terecht, want we willen onze leerlingen toch allemaal zo goed mogelijk begeleiden? Een gedifferentieerde aanpak dringt zich dan ook op.
Bij het woord differentiatie denken vele leerkrachten spontaan aan veel meer werk, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Door ICT in te zetten, geraak je al een heel eind.
Bovendien krijg je ook een goed zicht op de individuele prestaties van de leerlingen. Differentiatie en ICT? Een goed idee!
De deelnemers krijgen een reeks tools aangereikt waarmee ze zelf aan de slag kunnen.
De sessie zal interactief verlopen.

Doelgroep: alle leerkrachten. De focus ligt op talen, maar vele tools kunnen ook in andere vakken worden toegepast. (Herhaling van sessie 1.06)

2.07 AFGELAST...........Natuurwetenschappen op eigen tempo
Vincent Taverniers, leraar natuurwetenschappen

Leerlingen derde graad die niet voor een wetenschappelijke richting kiezen hebben toch nog enkele wetenschappelijke eindtermen te halen. Binnen het vak natuurwetenschappen kan dit op een gedifferentieerde manier. Tijdens deze sessie wordt als voorbeeld uiteengezet hoe leerlingen het hele thema “Materie en stofomzettingen” op een zelfstandige manier kunnen verwerken. Enkele werkvormen voor zelfstandig werk komen aan bod. Daarnaast wordt een eenvoudig opvolgingssysteem voorgesteld.

Doelgroep: leraren 2de en 3de graad (herhaling van sessie 1.08)

14.30 - 14.45 uur: Koffiepauze

14.45 – 16.00 uur: Keuzesessie reeks 3

3.01 Gedifferentieerde instructie – werken op maat van wat je leerlingen nodig hebben
Wouter Smets, onderzoeker - lerarenopleider

Hoe speel je in op verschillen in instructiebehoefte tussen je leerlingen? Wat doe je met leerlingen die meer of minder uitleg nodig hebben dan de rest van hun klasgenoten? In deze sessie bekijken we de belangrijkste vormen van gedifferentieerde instructie (verlengde instructie, ingebedde instructie, preteaching) en bekijken we wanneer en hoe deze best worden ingezet in een leerproces. We besteden daarbij uitgebreid aandacht aan het klasmanagement van zo’n gedifferentieerde les.

Doelgroep: leraars algemene vakken s.o. (herhaling van sessie 1.04)

3.02 ’79 nationaliteiten om uit te dagen‘
Nathalie Peeters , directeur Stedelijk Lyceum Quellin

Een multiculturele school in hartje Antwerpen waar verschillende (thuis)culturen elkaar de hand reiken. Die rijkdom als hefboom leren gebruiken om leerlingen maximale ontplooiingskansen aan te reiken.
Samen tot aan de meet met haalbare individuele leertrajecten waar nodig is onze uitdaging in de breedste zin van het woord. Hoe slaag je erin om een warme, leerkrachtige omgeving voor ieder kind te creëren? Welk engagement verwacht je van directie, collega’s en leerlingen in dit verhaal?

Doelgroep: iedereen (herhaling van sessie 1.02)

3.03 Alle leerlingen leren (Moderne Vreemde) Talen
Jeroen Masson, leraar Engels ES Mol, doctoraatsonderzoeker rond differentiatie UGent

Leerlingen in een klas verschillen in hun (voor)kennis van de doeltaal, maar ook in hun interesses en favoriete manier van leren. Hoe speel je daar als taalleerkracht op in? Hoe maak je van die verschillen een sterkte?
Door middel van enkele coöperatieve leertechnieken en voorbeelden (uit de lessen Engels) wordt een mogelijk antwoord gegeven op deze (en andere) vragen.

Doelgroep: leerkrachten moderne vreemde talen (herhaling van sessie 1.03)

3.04 Differentiatie is de MACS^E !
In het belang van de leerling, maar met de voeten op de grond…
Wouter Schelfhout, lesgever SLO Universiteit Antwerpen

Over differentiatie wordt momenteel veel geschreven en gesproken. Je zou bijna denken dat er iets nieuws werd uitgevonden... In deze sessie willen we aantonen dat differentiëren niet meer (maar ook niet minder!) is dan 'goed lesgeven’ waarbij je inspeelt op leerpsychologische processen bij de leerlingen.
We doen dat vanuit een handig, eenvoudig en gevalideerd reflectiemodel: MACS^E, waarbij rekening wordt gehouden met de hoofddimensies van kwaliteitsvol lesgeven: Motiveren, Activeren, Coachen en Structureren. Eigenlijk beseft elke goede leraar het belang van deze dimensies en tracht erop in te spelen. Maar elke leraar met wat ervaring beseft ook de moeilijke evenwichtsoefeningen (vandaar de ^E) die hierbij moeten worden gemaakt: naast gerichte aandacht voor differentiatie zijn er ook andere essentiële aandachtspunten.
Tijdens deze sessie gaan we hier praktijkgericht en interactief op in.

Doelgroep: iedereen (herhaling van sessie 2.04)

3.05 Differentiëren in een wiskundeles, een praktijkvoorbeeld.
Sofie Costermans, lerares wiskunde en mentor coach
Gilberte Verbeeck, lerares wiskunde en lerarenopleider UA

We vertellen het verhaal van wat wij doen in onze school. We zullen dit toelichten met wat foto's en filmpjes. We brengen geen theorie, maar nemen de deelnemers mee in onze zoektocht naar het meer op maat werken van elke leerling.
We experimenteerden in onze school met het aspect ‘keuzevrijheid’. De leerlingen hebben de keuze om klassikaal les te volgen of op eigen tempo in een aparte ruimte te werken. We vertellen hoe we dit aanleren, begeleiden en integreren in het lesgebeuren.
Daarnaast geven we voorbeelden waar we differentiëren in tempo en moeilijkheidsgraad. Het gaat hierbij enerzijds over opdrachten waarbij de leerlingen bepaalde leerstofonderdelen zelfstandig verwerken of voorbereiden en anderzijds opdrachten waarbij niet alle leerlingen hetzelfde doen.
We geven enkele voorbeelden van toetsen met differentiatie op basis van tempo en moeilijkheidsgraad. 

Doelgroep: leerkrachten wiskunde, iedereen die zoekend is naar vormen van differentiatie – de sessie is gericht op de derde graad (herhaling van sessie 2.03)

3.06 Differentiatie en ICT: een goed idee!
Carl Boel, Lerarenopleider Nederlands Thomas More Vorselaar, UGent

Differentiatie is hot. En terecht, want we willen onze leerlingen toch allemaal zo goed mogelijk begeleiden? Een gedifferentieerde aanpak dringt zich dan ook op.
Bij het woord differentiatie denken vele leerkrachten spontaan aan veel meer werk, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Door ICT in te zetten, geraak je al een heel eind.
Bovendien krijg je ook een goed zicht op de individuele prestaties van de leerlingen. Differentiatie en ICT? Een goed idee!
De deelnemers krijgen een reeks tools aangereikt waarmee ze zelf aan de slag kunnen.
De sessie zal interactief verlopen.

Doelgroep: alle leerkrachten. De focus ligt op talen, maar vele tools kunnen ook in andere vakken worden toegepast. (herhaling van sessie 1.06)

3.07 Vind je leer-kracht. Hoe leerlingen hun goesting voor leren (terug)vinden
Inge Van Bogaert, leerkracht, leer- en jongerencoach

Leerlingen in de derde graad (ASO) moeten nog steeds teveel stilzitten, zwijgen en luisteren. Velen onder hen zijn afhankelijk van de leerkracht vooraan, in plaats van een beroep te doen op hun eigen ‘leer-kracht’. Als voorbereiding op het hoger onderwijs (efficiënt studietempo en doelgerichte studiehouding) en om demotivatie en schoolmoeheid om te zetten in positieve energie gaan de leerlingen zoveel mogelijk zélf met de leerstof aan de slag. Binnenklasdifferentiatie (of  ‘personaliseren’) ontstaat dan vanzelf.

Met de hulp van een stappenplan worden de zelfredzaamheid en verantwoordelijkheidszin van de leerling aangemoedigd. Deadlines (voor gekozen instructievorm, opgedane kennis, oefeningen, zelftest…) moeten gehaald worden, maar iedere leerling doet dat op zijn haalbare tempo (sommigen hanteren daarvoor ook ‘flipping the classroom’).

Doelgroep: leerkrachten 2^de en 3^de graad aso/tso (Wordt herhaald in sessie 3.07)

Doelgroep

Leraren, coördinatoren, directie, begeleiders s.o. en h.o.

Rondes

Praktisch