Iets nieuws onder de zon? Mens en klimaat doorheen de geschiedenis

De klimaatcrisis beheerst steeds meer ons leven. De zomer van 2022 bracht ongeziene moessons in Pakistan en droge rivieren in grote delen van Europa. Een jaar eerder stond de Maasvallei onder water en vielen ook in het veilige België klimaatdoden. Maar hoe ongezien is dit alles? Het klimaat was altijd in beweging, en extreme stormen, neerslag of droogteperiodes kwamen vroeger ook voor. In deze nascholing krijg je een introductie tot de klimaatgeschiedenis in al haar facetten. We vertrekken van de hedendaagse klimaatcrisis en bekijken de rol van het klimaat in de geschiedenis. Het onderzoek in de klimaatgeschiedenis ontwikkelt zich razendsnel, vaak in heel interdisciplinaire setting. Maar de resultaten van dit onderzoek dringen maar langzaam door tot een breder publiek en de eindtermen van het onderwijs. Hoog tijd voor een update dus.

Programma

Deze nascholing is een ‘interactief hoorcollege’, waarbij we zoveel mogelijk vertrekken van voorbeeldmateriaal en bronnen, die ook verwerkt kunnen worden in lessenpakketten.

De nascholing bestaat uit vijf onderdelen. Allereerst denken we na over de natuurlijke klimaatverandering in de laatste tienduizend jaar (Warme Middeleeuwen versus Kleine IJstijden). Vervolgens komt de impact van zowel die klimaatverandering, als klimaatextremen op economie, politiek en cultuur aan bod. Zowat alle historische gebeurtenissen en processen houden verband met klimaat. Ten derde gaan we na hoe de kennis en interpretatie van weer en klimaat veranderden doorheen de geschiedenis, van de Nilometer tot de eerste instrumentele metingen. Het vierde luik bestaat uit de kennis van de actuele klimaatverandering, van de eerste beschrijvingen van het verband tussen fossiele brandstof, C0² in de atmosfeer en opwarming rond 1900 tot het gemiste ‘momentum’ in de jaren 1980. Het vijfde en laatste luik behandelt de kwetsbaarheid voor klimaatextremen: niet de aarde is immers kwetsbaar, maar sommige mensen en sommige regio’s. Hier komen belangrijke actuele concepten als ‘klimaatrechtvaardigheid’ aan bod.

Klimaatgeschiedenis heeft een sterk interdisciplinair karakter. Zo kan de wijze waarop het landschap vroeger was ingericht op het opvangen van weersextremen (vb. overstromingsgebieden) via historische kaarten in beeld gebracht worden en reconstrueren we het klimaat aan de hand van natuurwetenschappelijke methodes (bijvoorbeeld de dendro-klimatologie).

Doelstellingen

Na het volgen van de nascholing

• beschik je over een actueel inzicht in de grote lijnen van de klimaatgeschiedenis;
• duid je het verschil tussen klimaatverandering vandaag en in het verleden;
• leg je aan de hand van herkenbare elementen uit de omgeving van de leerlingen (vb. landschappelijke elementen) een link met het belang van weer en klimaat doorheen de geschiedenis;
• heb je een overzicht van beschikbaar lesmateriaal, werkvormen en voorbeelden, die je in je les kan integreren;
• is je klimaatgeletterdheid sterker, en kan je ook je leerlingen beter trainen in klimaatgeletterdheid.

Doelgroep

Klimaatgeschiedenis is zinvol in heel wat opleidingsonderdelen, en voor leerlingen van elke leeftijd en vooropleiding. Deze nascholing is specifiek interessant voor: leerkrachten geschiedenis, aardrijkskunde, natuurwetenschappen in het secundair onderwijs en de laatste graad lager onderwijs.

Begeleiding

Tim Soens is hoogleraar milieugeschiedenis aan het Centrum voor Stadsgeschiedenis van de Universiteit Antwerpen. Binnen dit centrum en het Antwerps onderzoeksconsortium AIPRIL doet hij onderzoek naar de interactie van mens en natuur doorheen de geschiedenis, met veel aandacht voor natuurrampen – van overstromingen tot pandemieën.

Praktisch

Cursusmateriaal inbegrepen