Traject Taal+: Hoe creëren we duurzame taaltrajecten voor leerlingen met nood aan taalsteun? (eerste aanmelding)

Gratis professionaliseringstraject voor scholen basisonderwijs met de steun van de Vlaamse Overheid

In welke school in het basisonderwijs je ook lesgeeft, iedereen heeft vroeg of laat een leerling met nood aan taalsteun in de klas. We willen deze leerlingen die de onderwijstaal onvoldoende beheersen extra leerkansen aanbieden, maar hoe doe je dit het best?

In dit tweejarig traject krijg je de kans om je als team te professionaliseren rond taaltrajecten. Het uitwerken van een taalbeleidsplan vormt hierbij de inhoudelijke focus. Dit alles krijgt steeds zijn fundament vanuit wetenschappelijk onderbouwde kaders. Als deelnemende school maak je verder intens kennis met kaders om zelf collectief te leren en collectief leren te stimuleren. Je doet dit vanuit je mogelijke rol als architect, inspirator en als train-the-trainer.

Zonder goede kennis van de onderwijstaal is er geen kans op een succesvolle schoolloopbaan en zijn er dus geen gelijke onderwijskansen. Vanuit die optiek is het ook van belang dat leerlingen de onderwijstaal zo vroeg mogelijk beheersen, zodat ze zo vroeg mogelijk maximale onderwijskansen krijgen. Sinds het schooljaar 2021-2022 worden alle leerlingen in het gewoon basisonderwijs bij het begin van hun leerplicht gescreend op hun kennis van de onderwijstaal (KOALA-test). Leerlingen die de Nederlandse taal onvoldoende beheersen, moeten een actief taaltraject volgen om hun Nederlandse taalvaardigheid te verbeteren. Maar hoe kunnen scholen zulke effectieve trajecten ontwikkelen voor leerlingen? Scholen hebben nood aan concrete handvatten en haalbare praktijkvoorbeelden die aansluiten bij de behoeften en context van het basisonderwijs in Vlaanderen.

Via een beginsituatieanalyse en zelfevaluatie leer je jouw noden in het kader van taalintegratie op jouw school benoemen om vervolgens over te gaan tot het formuleren van acties die inspelen op deze noden. Je krijgt hierbij inzichten aangereikt die aanzetten tot ‘out-of-the-box’ denken, (sociaal) stimuleren tot actie, samen school maken en hierbij verwachtingen stellen. Het werken met een leergemeenschap (LGS) vormt één van de structuren waarin je dit bereikt. We maken hierbij gebruik van open intervisie-methodieken in evenwicht met het aanbrengen van doelgerichte ontwerpprincipes. Het omzetten naar de praktijk wordt ondersteund door individuele coaching. Via dit traject werken we dus zowel op het niveau van jouw persoonlijke ontwikkeling, op het niveau van het algemene schoolbeleid als op het niveau van praktijkgerichte acties, samen met je schoolteam. Vermits elke leerkracht ooit wel in contact komt met een leerling die nood heeft aan taalondersteuning is het doorlopen van dit traject een taak van het volledige schoolteam (Vanhooren, Pereira & Bolhuis, 2017).

Het onderzoek naar Taaltrajecten van het Departement Onderwijs en Vlaanderen (www.taaltrajecten.be) vertaalde de best onderbouwde wetenschappelijke inzichten naar zes handige bouwstenen voor het opzetten van taaltrajecten. Al van in de kleuterklas inzetten op beginnende geletterdheid blijkt een eerste stap om gelijke kansen te geven. Maar hoe pak je dat aan op een manier die bij kleuters past? En hoe maak je de brug naar leesdidactiek in het eerste leerjaar? Met andere woorden, hoe zorg je ervoor dat jouw school uit het basisonderwijs duurzame, intentionele en intensieve taaltrajecten kan realiseren?

Als deelnemende ‘starterschool’ ontwikkel je samen met de andere deelnemende scholen een leerplatform dat in het tweede jaar geïnteresseerde scholen in staat stelt om een professionaliseringstraject te doorlopen. Je genereert helder, praktijkgericht materiaal om dit (digitaal) leerplatform te voeden. Uiteraard zorgen we ervoor dat het materiaal op dit platform aan de geldende privacy-regels voldoet, en enkel na goedkeuring door de deelnemende scholen. Daarnaast zetten we in op faciliterende instructie en opdrachten die aanzetten tot praktijktoepassingen en metacognitieve reflectie en introspectie. Je werkt een schoolspecifiek groeiplan uit en wordt hierbij intensief gecoacht.

In jaar 2 ondersteunen we je school verder en neem je als starterschool nu ook 3 à 4 ‘uitdijscholen’ onder je hoede voor een collegiaal visitatietraject. Daarbij krijg je als starterschool blijvende ondersteuning via:

• een vast aanspreekpunt bij het projectteam CNO en een adviesraad bij individuele vragen;
• intervisie met andere coaches uit de startersscholen, onder begeleiding van de projectbegeleiders en procescoaches van het traject;
• enkele terugkommomenten, op maat van de noden van de deelnemers.

De projectbegeleiders blijven je, met ondersteuning van de adviesraad, tijdens jaar 2 begeleiden onder de vorm van: 

• professionele leergemeenschappen;
• gerichte deelname aan collegiale visitaties;
• vraaggestuurde individuele coachingsgesprekken.

Dit professionaliseringstraject kan rekenen op de gebundelde expertise van het Centrum Nascholing Onderwijs (CNO), verbonden aan UAntwerpen, Thomas More hogeschool (Opleiding Logopedie en Audiologie Lerarenopleiding TMMA) en verschillende docenten met eigen en elkaar versterkende expertise.

Programma

Van bij de Startdag coachen we scholen individueel bij het maken van schoolspecifieke beleidskeuzes om de eigen taaltrajecten en een uitgeschreven taalbeleidsplan optimaal op te zetten. We houden daarbij voor ogen dat de schooleigen doelen in de loop van het jaar kunnen worden bijgstuurd.

Een participerende school kan maximaal per sessie 3 of 4 deelnemers inschrijven, maar in totaal kunnen tien leden of meer van het schoolteam aan het project deelnemen. Een schoolteam van een starterschool kan bestaan uit een directeur (of lid van het directieteam), een of meer zorgcoördinator(en), zorgleerkrachten, ondersteunende taalleerkrachten, leerkrachten kleuteronderwijs van de peuterklas, 1K, 2K en 3K, leerkrachten lager onderwijs eerste graad, eventueel zelfs (externe) experts zoals de logopedist of therapeut, en meewerkende vrijwilligers, zoals voorleesouders. Deze variërende schoolteams wisselen onderling de inzichten uit zodat daarvan een weerslag in het groeiplan terug te vinden is. De materialen op het platform (o.m. de kennisclips over afgebakende leerinhouden) zullen de disseminatie naar een breder publiek vereenvoudigen.

De sessies op klasniveau bieden wij aan als parallelsessies, waarbij de leerkrachten keuzes moeten maken voor een workshop gericht op schoolspecifieke noden. Daarna faciliteren wij disseminatie van de opgedane inzichten en competenties binnen het eigen brede schoolteam door de opdrachten en de coaching die we aanbieden en ook via de kennisclips op het platform.

Bij de sessies op klasniveau stimuleren we de deelnemers om experimenteer- en observatieopdrachten in de klas en op school uit te voeren en die ervaringen met het eigen schoolteam, met de projectbegeleiders en met de andere starterscholen te delen. Wij intensiveren die uitwisselingen en interacties door coachingsessies en feedback door het platform waar de materialen ter beschikking zijn van alle deelnemers en door intervisiesessies waar succeservaringen en doelen gepitcht worden.

Van bij aanvang zetten we bij de starterschoolteams in op het verwerven van de nodige competenties om professionele leergemeenschappen en procescoaches te zijn in de eigen school, maar ook schooloverstijgend voor de andere starterschoolteams en in het tweede projectjaar eveneens voor de uitdijscholen. Deze competenties verwerven vergt tijd en inzet, en wij voorzien beide door de intense begeleiding hieromtrent tijdens de Startdag, bij de intervisiesessies en nog steeds in het tweede projectjaar.

Doelstellingen

Dit professionaliseringstraject heeft de volgende algemene doelstellingen:

1. Schoolteams competent maken in het versterken van de taalvaardigheid van leerlingen die de onderwijstaal, het Nederlands, onvoldoende beheersen.
2. Het concrete handelen in de klaspraktijk inzake het opzetten van taaltrajecten versterken door scholen aan de slag te laten gaan met inzichten uit wetenschap en praktijk.
3. De disseminatie van de verworven inzichten van de deelnemers naar het ruimere schoolteam ondersteunen.
4. De verankering van een beleid inzake taaltrajecten binnen het ruimere taal- en schoolbeleid ondersteunen.
5. Het initiëren en verder ondersteunen van collectieve leerprocessen, onder meer door ervaringsuitwisseling, kennisdelen, verduurzaming en samenwerking te bevorderen.

Hieronder vind je enkele exemplarische operationele doelstellingen die we nastreven tijdens dit professionaliseringstraject:

• schoolteams versterken hun competenties om de resultaten van de taalscreening samen te leggen met hun eigen brede observatie om vandaaruit tot gericht handelen te komen;
• schoolteams erkennen de urgentie van het verhogen van de kennis van de onderwijstaal bij leerlingen die zonder deze kennis onvoldoende onderwijskansen hebben;
• schoolteams zien in dat inzetten op het verwerven van de onderwijstaal best zo vroeg mogelijk start;
• schoolteams versterken hun competenties om effectieve vakdidactische principes rond taal (en rond lezen) toe te passen, inclusief een aangepaste, brede evaluatie van de leerlingen;
• schoolteams leggen linken tussen technisch en begrijpend lezen (in de kleuterklas gebeurt dit via speels, maar expliciet en intensief aanleren van nieuwe woordenschat en via voorbereidend lezen (het aanleren van foneembewustzijn in samenhang met letterkennis);
• schoolteams ontwikkelen een door het team gedragen taalbeleid van waaruit zij krachtige taaltrajecten kunnen ontwikkelen, afgestemd op individuele leerlingen;
• schoolteams versterken hun samenwerking in functie van het ontwikkelen van een leerlijn die aanvangt in het kleuteronderwijs en doorloopt in het lager onderwijs;
• schoolteams en schoolleider(s) bouwen netwerken uit om de onderwijstaalverwerving van leerlingen ook buiten de school te helpen ondersteunen.

Doelgroep

Dit traject richt zich specifiek op scholen uit het (buitengewoon) basisonderwijs. We staan hier expliciet open voor groepen scholen uit verschillende netten, contexten (stedelijk, ruraal) en regio’s.

We voorzien intakegesprekken om te toetsen welke verwachtingen de scholen hebben, of er aan deze verwachtingen kan worden voldaan en of er voldoende betrokkenheid is bij de scholen om het traject op de beoogde intensieve wijze te volgen. Dit houdt o.a. in: bereidheid tot collegiale visitatie alsook bereidheid tot het delen van materiaal op een online leerplatform. Indien dat het geval is tekent de betrokken directeur na dit intakegesprek een engagementsverklaring.

Begeleiding

O.a. volgende personen zijn betrokken bij dit project:

Jordi Casteleyn, hoofddocent aan de Antwerp School of Education en de Faculteit Sociale Wetenschappen (Universiteit Antwerpen). Hij is verantwoordelijk voor Vakdidactiek Nederlands, Vakdidactiek Nederlands niet-thuistaal en het postgraduaat Didactiek Nederlands aan Anderstaligen binnen de lerarenopleiding van de Universiteit Antwerpen. Daarnaast was hij promotor van het project Taaltrajecten van de Vlaamse overheid (2020-2021), en begeleidt hij momenteel het project Effectief leesonderwijs in het basis- en secundair onderwijs in Vlaanderen van de Vlaamse overheid (2021-2023).

Jella Di Perna, sinds 1985 talenleerkracht Nederlands en Engels in het Secundair Onderwijs, vorser vakdidactiek en vakassistent Nederlands aan de UAntwerpen en de UGent, lector Nederlands, Engels en communicatie aan de Economische Hogeschool van de Universiteit Hasselt, Erasmushogeschool Brussel, Arteveldehogeschool Gent, PXL Hasselt, directeur van de VLOR, lid van de ontwikkelcommissies van eindtermen en leerplandoelen Nederlands, nascholer rond taalbeleid, didactische werkvormen en taalvaardigheidsontwikkeling, pedagogisch begeleider Nederlands voor het GO!, taalbeleidscoach en schooldirecteur in twee secundaire scholen.

Eva Faes is lerarenopleider basisonderwijs en onderzoeker aan de AP Hogeschool. Haar focus ligt op taal en meertaligheid en didactiek Nederlands (als tweede taal). 

Astrid Geudens is als docent verbonden aan de lerarenopleiding (Mechelen) en werkzaam in de onderzoekspijler van de lerarenopleiding en de opleiding logopedie en audiologie (Antwerpen) van Thomas More, Associatie KU Leuven. Na haar studies Taalkunde met specialisatie Psycholinguïstiek aan de Universiteit Antwerpen voerde ze een doctoraatsstudie uit naar de ontwikkeling van het fonologisch bewustzijn bij kleuters en factoren die de leesvaardigheid van beginnende lezers versterken (FWO).

Kirsten Schraeyen is als docent en onderzoeker verbonden aan de opleiding Logopedie en Audiologie van Thomas More Mechelen-Antwerpen en de onderzoekseenheid Ortho- en Gezinspedagogiek, faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen van KU Leuven. Vanuit haar expertise op het vlak van mondelinge en schriftelijke taalontwikkelingsstoornissen in een meertalige context, doceert ze het topic ‘bilingualism’ aan logopedisten en leerkrachten in opleiding, zowel in binnen- als buitenland en is ze betrokken in (inter)nationaal onderzoek rond meertaligheid.

Els Tanghe, lesgever bij het Centrum Nascholing Onderwijs, lerarenopleider aan de Educatieve Bachelor Secundair onderwijs aan het Departement Onderwijs & Training AP Hogeschool Antwerpen en lerarenopleider aan de Academische Lerarenopleiding Universiteit Antwerpen

Elke Van Santvliet was leerkracht Nederlands en NT2 bij Instituut Maris Stella - Sint-Agnes en is sinds enkele jaren educatief medewerker bij het Centrum Voor Andragogiek en inhoudelijk verantwoordelijke talen bij CNO.

Isabella Vinck is voormalig directeur van het Instituut Sancta Maria te Aarschot en het Sint-Agnesinstituut te Hoboken. Ze is clustercoördinator schoolbeleid, schoolorganisatie en onderwijskunde bij CNO en coördinator van het Centrum Voor Andragogiek.

Praktisch

Je doorloopt als starterschool twee modules die semestrieel plaatsvinden. De starterscholen worden in twee groepen onderverdeeld: de eerste groep neemt deel aan module 1 in de periode februari-juni 2023 en aan module 2 in september-december 2023, de tweede groep neemt deel aan module 1 in de periode september-december 2023 en aan module 2 in de periode januari-mei 2024. Deze groepen worden in onderlinge afspraak samengesteld. Hieronder stellen we dit visueel voor.

Het programma ziet er als volgt uit:

0.      Voorbereiding

a.     Intakegesprek voor de geselecteerde starterscholen

Kennismaking om een zicht te krijgen op schoolspecifieke kenmerken, praktijken, doelen en noden. ‘Welke schooleigen vragen en drempels leven er?’

b.    Intervisie school- en klasniveau

We zetten professionele leergemeenschappen (PLG) op binnen de eigen school alsook binnen de 4-5 schoolteams die toegewezen zijn aan één projectbegeleider. Zo creëren we banden tussen de PLG van de starterscholen en kunnen we ervaringen en inzichten delen om de eigen en elkaars onderwijspraktijk te versterken door ‘samen school te maken’.

1.      Module 1

a.    Startdag (februari 2023)

In de voormiddag komen alle deelnemers en projectbegeleiders samen zodat alle betrokkenen met elkaar kennis kunnen maken. Tijdens en na deze sessie werk je als schoolteam aan een schoolspecifiek groeiplan, waaraan je onder begeleiding gedurende het hele eerste jaar procesmatig verder schrijft.

In de namiddag wordt de groep verdeeld over de projectbegeleiders. We bekijken samen hoe je de taalverwerving bij jonge kinderen kan optimaliseren in het kleuteronderwijs. De sessie mondt uit in observatie- en experimenteeropdrachten op school en in de klas.

b.    Coaching van schoolspecifiek groeiplan taaltrajecten (maart 2023)

Je krijgt als schoolteam schriftelijke feedback op de schoolspecifieke invulling van de voornoemde opdracht, het groeiplan, waarbij je eventueel ook online coaching kan aanvragen.

c.    Parallelsessies (april 2023)

- Taalontwikkeling van prentenboek tot muzische verwerking in kleuteronderwijs
- Een effectieve lees- en schrijfstart opzetten in de eerste graad lager onderwijs

Deze sessies vinden tegelijk plaats. Je schrijft je als lid van je schoolteam in voor één van de twee opties en krijgt ondersteuning bij de verspreiding van verworven inzichten en competenties bij het bredere starterschoolteam.

d.     Flexibel coachingsaanbod (mei 2023)

De deelnemers van de parallelsessies worden uitgenodigd om observatie- en experimenteeropdrachten uit te voeren en daarvan beeldmateriaal naar de procesbegeleiders door te mailen, met hun bevindingen. Deze coaching heeft als doel om de inzichten en competenties in de klaspraktijk vast te zetten en van daaruit transfer naar het eigen team en de andere schoolteams te genereren.

2.      Module 2

a.     Coaching van schoolspecifiek groeiplan taaltrajecten (oktober 2023)

Tegen de deadline stuur je als starterschoolteam een tweede versie door van je groeiplan taaltrajecten. Je krijgt adviezen en (door)denkvragen van de projectbegeleiders die voor alle starterschoolteams gelden. Je kan online coaching aanvragen bij de projectbegeleiders die inhoudelijk worden ondersteund door de adviesraad van het onderzoeksteam.

b.    Parallelsessies (oktober 2023)

- Stimulatie van taalontwikkeling bij Nederlandsetaalleerders in kleuteronderwijs en eerste graad lager onderwijs
- Taalverwerving bij stille kinderen in kleuteronderwijs

Deze sessies vinden tegelijk plaats. Je schrijft je als lid van je schoolteam in voor één van de twee opties en je zorgt zelf voor verspreiding van verworven inzichten en competenties bij het bredere starterschoolteam.

c.     Individuele begeleiding rond de voorgaande parallelsessies (november 2023)

De projectbegeleiders benutten waarderend coachen, benoemen de sterktes van de deelnemers en creëren bewustzijn rond observaties die ze misschien gemist hebben in hun clips. Je loopt mogelijk ook tegen problemen of grenzen aan, waarover je het gesprek aangaat met je projectbegeleider.

d.    Intervisie op school- en klasniveau (november 2023)

Via een online sessie van een halve dag zet je de professionele leergemeenschap verder binnen de eigen school alsook binnen de teams die werden toegewezen aan één projectbegeleider. We behandelen twee leervragen die voorbereid en aangedragen worden door de scholen.

e.     Coaching van schoolspecifiek groeiplan taaltrajecten (december 2023)

Tegen de deadline stuur je als starterschoolteam een derde versie door van je groeiplan taaltrajecten. Je krijgt adviezen en (door)denkvragen van de projectbegeleiders die voor alle starterschoolteams gelden. Je kan online coaching aanvragen bij de projectbegeleiders die inhoudelijk worden ondersteund door de adviesraad van het onderzoeksteam.

f.      Outturngesprek op school- en klasniveau: debriefing en individuele coaching schoolteams (december 2023)

We koppelen terug naar het intakegesprek: Welke schooleigen vragen en drempels leefden er? Zijn er onderweg nieuwe vragen en drempels boven water gekomen? Hoe heb je dit verhelderd en geconcretiseerd? Welke concrete acties heb je als starterschool ondernomen, en wat was het effect daarvan?

Dit traject loopt over twee jaar en is gratis met de steun van de Vlaamse Overheid. De inspiratiesessies vinden fysiek plaats in Antwerpen, in de gebouwen van UAntwerpen.
Lunch is inbegrepen bij de inspiratiesessie. Exacte locatie wordt via mail meegedeeld.

Inschrijvingsprocedure:
De directeur meldt zijn/haar school aan via onderstaande link. Dit geldt nog niet als definitieve inschrijving.

We nemen daarna contact op met de aangemelde scholen.

Inlichtingen bij:
Tamara Bonne, tel. 03 265 29 89, tamara.bonne@uantwerpen.be, voor administratieve vragen;
Marleen D’Haen, tel 03 265 92 38, marleen.dhaen@uantwerpen.be en Jordi Casteleyn, tel 03 265 45 07, jordi.casteleyn@uantwerpen.be voor inhoudelijke vragen

Exacte data worden begin januari gepubliceerd op de CNO-website.